Txistu eta organorako musika - Tomas Garbizu

Polentzi Gezala, txistu - Mari Koro Saenz, organoa

ENTZUN DOAN DISKA OSOA

Tomas garbizu ERRETIRO EMANKORRA

1971ko irailaren 12an, hirurogeita hamar urte bete zutuen Egon bergan hartu zuen erretiroa Tomas Garbizu Salaberriak Donostiako Kontserbatorioan solfeo eta organo irakasle lanetan hemezortzi urte luce bete Kondoren. Sasoi oneko gizona, irakaskuntzaren beharretik aske, konposizio lanari lotu zitzaion esku-estu eta jarraian bere bizitzako azlen hamazazpi urteetan. Urte hauetakoak dira, hain zuzen, disko honetan eskeintzen diren obra guztiak. Urrutik zetorren, hala ere, Tomasen txistuarekiko zaletasuna. 1929 hurtan Renteria aldizkarian argitaratu zuen lantxo batean argh utzi buen bertako txistulariekin (eta gusten buru zen Alejandro Lizasorekin) zuln harreman estua. Halarik ere, 1966 hurtan Gure Meza idatzi zuen arte ez zen saiatu goi mailako sonak idazten instrumentu honentzat.
Geroztik, txistua aitzakia, egin zituen hamaika moldaketa eta harmonizazio herrian hain erroturik zeuden doinuen inguruan.
Disko honten aurkezten diren doinu guztietan organoaren aparteko laguntza da Garbizuren ekarpen nagusia.

OBREN NONDIK NORAKOA

HITZA egunkarian berriki argitu du Polentzi Gezalak nola sortu zen txistua eta órgano uztartzeko egokiera: “Denbora asko da deia sortu zitzaidala, 1975ean izan zen; ezkontza batera gonbidatua izan nintzen eta txistua jo besar nuen. Bertan minela, Agur Jaunak! jo besar nuen eta bertako organistak lagunduko zidala esan ziyan. Proba gin genuen eta zoragarria izan zen. Parisera itzuli nintzenean ideia lantzen aritu nintzen, partitura batzuk bildu, eta Tomas Garbizuri bidali nizkion harmonizatzeko. Bien arrean lan detente agin genuine”.
Grabazio bat egiteko asmoa ere bazegoen baan, gorabeherak gorabehera, ez zen egiterik izan.

Fa# - Fa

Disko honetara ekarri diren obra gehientsuak 70eko hamarkadan idatziak dira. Garai hartako txistuak Fa# tonna afinatuta zeuden. Horrek askotan tonu bihurrietan jotzera behartzen zuen organista. 80ko hamarkadan gailendu zen Fa tonuan afinatutako txistu berriari hobeto egokitzen zitzaion, ezbairik gabe, instrumentu laguntzaileak. Ez da ahaztu behar 1981ko abenduan Tomás Aragüés maisuak txistu eta orkestrarako kontzertu baten proiektua aurkeztu zuela eta Jaurlaritzaren onespena erdietsi. Txistua soineko apainez jantzi zitzaigun.

Goian esandakoaren hardtik, ondoko bi irudiek lagundu dezakete ulertzen Fa eta Fa # tonuan afinatutako txistuei laguntzerakoan organistak baliatu behar dituen teklatuko eremuak zein diren. San Joan zortzikoa Fa soilean afinatutako txistulari laguntzeko, esate baterako, “A”irudiko eremua da teklaturi dagokiona; Fa # tonina afinatutakoari laguntzeko, aldiz, “B” irudikoa. Badago alderik.

Garbizuk bere garaiko txisturako (Fa# tonuan afinatutakorako) idatzi zituen obra gehienak eta hora errespetatu nahi izan da grabazio honestan.

Agur, Jaunak!

ezagunarekin hasten da diskoa. Txistu bakarlariak jotzen du melodia (bariazio arin batzuk tartean) hasierako atalean. Bigarrenean organoak, txistu bigarrenak eta silboteak (abestaldeak ere parte hartzen du begin den grabazio honetan) eeltzen idiote melodiari txistu lehenak bazterrak kolorez betetzen dituen bitartean.

Ate txukuna

Zoprtziko hau noizkoa zehazterik ez dagoen arren, hemeretzigarren mendeko txistularien artean nahikoa ezaguna bide zen. Amaya zarzuelako bertsolarien kanta, Chiquito de Arrigorri delakoa, dakarkigu gogora.

Belatzarena

Izen hau hartzen duren doinu bat baino gehiago ezagutzen ditugu. Aita Donostiak Arranoa izenez jaso zuenaren parekoa dugu honako hau. Haren hitzetan: “ Las diversas aletadas del águila quedan indicadas en la transcripción tal como me las han descrito. “Arranoa” puede inscribirse en nuestro cancionero, entre los más bellos modelos de melodías sin palabras, oídos de pastores que remedan el vuelo de las aves, modelos raros, que es preciso salvar del olvido con todo amor”.

El roble y el ombú.

Felix Garci-Arcelusek idatzi zuen 1914an obra ezagun hau. Historiak senidetu zituen bi herri hauen sinbolo behinenak pentagramara eraman nahi izan zituen konpositoreak.
Euskaldunon sinboloa den haritza…

Gernikako Arbola
da bedeinkatua
euskaldunen artean guztiz maitatua.

…eta Argentinakoa (eta Ameriketako beste hainbat lurraldetakoa) den Ombu zuhaitza.
Pablo Nerudak ere Canto General liburuan lerro eder hauek eskaini zizkion:

Y aún en las llanuras
como láminas del planeta,
bajo un fresco pueblo de estrellas,
rey de la hierba, el ombú detenía
el aire libre, el vuelo rumoroso
y montaba la pampa sujetándola
con su ramal de riendas y raíces.

Eta hauekin batera zortzikoa, hain gurea dugun erritmoa, eta vidalita, Argentinako Panparen ohiartzun malenkoniatsua:

Porque siempre estoy alegre, vidalita,
creen muchos que soy dichosa,
y es que no saben que canto, vidalita.
para ahuyentar mis congojas.

Otsoal

Minueto eder hanek barroko-klasizismo garaietara garamatza. Txistulari aldizkariaren 134. alean argitaratu zenari erreparatzen badiogu badu alderik.

La del pañuelo rojo

Jatorriz Zortzikoa Bialbao izeneko pieza alai hau Avelino Aguirre y Liazaola bilbotar musikagileak idatzi zuen 1864. urtean, 25 urte zitella. Errenteriako Ignacio Tabuyo baritono eta compositore ezagunak eginiko moldaketari zor dio lortu zuen ospea.

Fandango bolero.

Danbolinak markatzen duen bolero erritmoaren obstinatoak eusten dio pieza osoari.

San Joan zortzikoa

Izen honekin ezagutzen dugun zortzikoak (San Joan egunaren bezperan jotzen denak) beste izenik ere hartu du historian zehar: Bordon dantza (izen hau eman zion Garbizuk berak Santesteban bildumaren gainean egin zituen pianorako moldaketetan), Alagai dantza, Galaien dantza…

Gabota

Pieza harrigarri honek huru zati nagusi dutu. Lehenean, bere baretasunaren txistuak ematen duen hari melodikoari bariazio alai batea erantzuten dio bigarrenean. Hirugarreneko koral moldeko doinuak ixten du pieza.

Kontrapasa Elkarrizketa biribila txistuak eta organoak egiten dutena pieza alai honetan.

Donosti

Beste musikagile askok betaal, Garbizuk ere, nola ez, bera hartu zuen hiriari oparitxo hau eskeini nahi izan zion. Donostiako hiru damatxo doinu ezagunaren hasierak murgildu gaitu abestaldeak ahots bakarrera kantatuko duen doinuan.

Lezoko Herria

Hona hemen beste oparia. Oraingoan, orde, bere herrikideei eskainia. 1982. urtean Lezoko herri osoak seme kutun izendatu zuenean, merak, esker one, ereserki eder hau sortu zuen herriak betiko bere gin zezan.
Itsaso gainetik Jaizkibel mendia
Mendi gibelean, Jaizkibel oinetan
Lezoko saria

Patxi Intxaurrandieta